رييس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي گفت: از همان آغازي که بحث قطب ها مطرح شد، پژوهشگاه موفق شد که اين ارتباط را برقرار کند و تجلي آن در تعداد فعاليت هاي قطبي است که در پژوهشگاه انجام ميشود که به لحاظ آماري، پروژه هاي قطبي پژوهشگاه از پروژه هاي غير قطبي آن بيشتر است.

به گزارش دبیرخانه شورای راهبری دفتر تبليغات اسلامي حوزه علمیه قم، ضرورت بازگشت به منابع اصيل اسلامي و بازشناسي فرهنگ ديني متناسب با شرايط و نيازمندي هاي زمان، سبب شد تا در سال 1362 نخستين مرکز پژوهشي دفتر با عنوان مرکز مطالعات و تحقيقات اسلامي شکل بگيرد. به دنبال اصلاح ساختاري دفتر تبليغات اسلامي در دهه 80، مقرر شد تمامي مراکز پژوهشي در قالب يک پژوهشگاه سازماندهي شوند و با اهتمام به تعميق و توسعه دانش و معرفت اسلامي و تبيين و گسترش باور، بينش و ارزش هاي اسلامي و انقلابي و به منظور افق گشايي علمي، نو انديشي ديني با رويکردي روشمند و نظام‌يافته به حوزه معرفت ديني فعاليت جديد خود را آغاز نمود.

به منظور بررسي فعاليت هاي شاخص اخير و چشم انداز فعاليتهاي اين پژوهشگاه و همچنين تعامل با قطب هاي فکري فرهنگي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم با حجت الاسلام والمسلمين نجف لک زايي «رييس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي» به گفت وگو پرداخته ايم که در ادامه از پيشرو مي گذرانيم:

* مهم ترين فعاليت هاي شاخص پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي را تشريح بفرماييد.

اين پژوهشگاه در سال گذشته، 332 پروژه غير قطبي و 384 پروژه قطبي داشت و مجموعاً 716 پروژه در پژوهشگاه فعال بوده است که اين تعداد پروژه حجم عظيمي مي شود و با توجه به تعداد اعضاي هيئت علمي و محققاني که در پژوهشگاه وجود دارند، به ازاي هر نفر، حدود 6 پروژه مي شود که البته تمام اين پروژه ها را اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران داخل پژوهشگاه بر عهده ندارند، بلکه بخشي از اينها به شکل برون سپاري در حال انجام است و حجم پروژه هايي که وجود دارد، حدود 6 برابر اين پژوهشگران مي باشد.

در خصوص اين که چه مقدار از اين فعاليت ها به فعليت رسيده است، بايد گفت که در سال 96، خروجي هاي پژوهشگاه در بخش کتاب، 88 مورد بوده که منتشر و به بازار عرضه شده است و با توجه به اين که حدود 100 هيئت علمي داريم و از اين ميان حدود 10 نفر خارج از پژوهشگاه مشغول هستند، مي توان گفت که به ازاي هر هيئت علمي، يک کتاب در سال 96 منتشر شده که آمار خوبي است.

انتشار 5/2 مقاله به ازاي هر پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي

در بخش مقالات 351 مقاله منتشر و نهايي شده در سال 96 داشتيم که از اين ميان، 158 مقاله علمي ـ پژوهشي، 26 مقاله علمي ـ ترويجي، 29 مقاله علمي ـ تخصصي، 171 مقاله دائره المعارفي، 12 مقاله در مجموعه مقالات، 35 مقاله در همايش ها پذيرفته شده است و به لحاظ حجم کاري که انجام شده، فوق العاده ممتاز است و اگر مقالات منتشر شده پژوهشگاه در سال 96 را به لحاظ نسبت‌سنجي با تعداد اعضاي هيأت علمي و پژوهشگران بسنجيم، تقريباً 5/2 برابر مي شود.

در سال 96 پنج همايش معتبر(داراي رتبه پايگاه استنادي علوم جهان اسلام) برگزار کرديم. بخش ديگري که پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي در سطح ملي برجسته و ممتاز است، بخش کرسي‌ها و نشست‌هاي علمي مي باشد؛ به صورت کلي و کلان در سال گذشته، 180 نشست و کرسي علمي برگزار کرديم و به طور ميانگين هر دو روز يک نشست و کرسي برگزار شده است. از اين تعداد، 91 مورد علمي ـ ترويجي بود(که گواهي رسمي از هيئت حمايت از کرسي‌هاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي دريافت کردند)، 40 مورد نشست‌هاي علمي ذيل پروژه‌ها بوده(که معمولاً به شکل محدود و غير تبليغاتي برگزار مي‌شود)، 45 مورد نشست مستقل بوده است(کرسي نبوده و گواهي رسمي براي آنها صادر نمي شود) و کرسي هاي نظريه پردازي پژوهشگاه 4 مورد بوده که در سال 96 آغاز شده و هنوز تمام نشده است چرا که ابتدا پيش اجلاسيه‌هاي اين کرسي ها برگزار مي‌شود و سپس به اجلاسيه و جلسه جمع‌بندي مي رسد و با يک جلسه تمام نمي‌شود. اين کرسي‌ها در سال 97 پيشرفت قابل توجهي خواهد داشت.

بخش ديگر فعاليت هاي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، مربوط به تفاهم نامه ها مي شود که در سال گذشته، 23 تفاهم نامه با ساير مراکز امضا کرديم که در بخش هاي مختلف کارها حالت هم افزايي پيدا کند و بتوانيم با کنار هم گذاشتن امکانات خودمان، فعاليت بهتري را انجام دهيم که نوع اين تفاهم نامه ها در بخش همايش ها است؛ علي رغم اين که در سال گذشته 5 همايش برگزار کرديم اما 4 مورد اين همايش ها بدون بودجه دفتر بوده و در يک مورد از بودجه استفاده کرديم و تلاشمان اين است که در بخش همايش ها، عمده بودجه ها از مراکز همکار تهيه شود و اعضاي هيئت علمي پژوهشگاه بخش علمي همايش را کمک کنند.

در پژوهشگاه يک مجموعه با نشاط و سرزنده علمي را داريم که مرتب در حال فعاليت است و هر روز يک خروجي مي توانيم براي آن در قالب کتاب، مجلات، کرسي ها، نشست هاي علمي، همايش ها و... ذکر کنيم.

حدود 10 مجله فعال در پژوهشگاه داريم و اتفاق مهمي که در بخش مجلات در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي افتاد، اين است که مجله «حوزه» که از قديمي ترين مجلات دفتر تبليغات اسلامي است، با رويکرد و شمايل جديدي دوره جديد خود را شروع کرد و ديگر مجلات پژوهشگاه(فقه، آينه پژوهش، نقد و نظر، اسلام و مطالعات اجتماعي و...) تماماً به روز منتشر شدند و سال گذشته سال خوبي بود و غير از اين که به صورت کاغذي انتشار يافتند، به شکل ديجيتالي نيز منتشر شدند و در پايگاه استنادي علوم جهان اسلام نمايه مي شوند.

انتشار نسخه iOS کتابخوان همراه پژوهان تا پايان سال 97 به همراه دو زبان ديگر

در حوزه فضاي مجازي در سال گذشته سه فعاليت برجسته داشتيم که اين ها شايسته توجه ويژه هستند، يکي ارتقاي کتابخوان همراه پژوهان بود که فعاليت هاي اين اپليکيشن علاوه بر زبان فارسي، به زبان هاي عربي، انگليسي و ترکي هم گسترش يافت و با توجه به نسخه هاي جديدي که ارائه شد، اکنون در فضاي بين المللي نيز مشترکيني را دارد که از آن بهره مند مي شوند و با برخي از مؤسسات خارج از ايران تفاهم نامه هايي امضا شد تا اين که آنها هم آثار خود را در اين اپليکيشن ارائه کنند و در سال 97 اين کتابخوان گسترده‌تر خواهد شد و تقريباً تمام آثاري که به شکل کاغذي در سال 96 در پژوهشگاه منتشر شده، به شکل ديجيتالي هم در کتابخوان همراه پژوهان انتشار يافته است؛ همينطور نسخه ويندوزي اين اپليکيشن در سال 96 ارتقا يافت و براي پژوهشگران قابل استفاده شد و در سال 97 نسخه iOS در حال آماده سازي است که اميدواريم تا پايان سال هم اين نسخه و هم زبان هاي جديدي(به زبان هاي اردو، مالايو) که براي اين اپليکيشن در نظر گرفته شده، به بهره برداري برسد.

انتشار آثار 40 مؤسسه و مرکز ديني در کتابخوان همراه پژوهان

آمادگي داريم که آثار گذشته، امروز و آينده بخش هاي مختلف دفتر تبليغات اسلامي را به صورت رايگان و فروشي در قالب ديجيتالي منتشر کنيم، البته در حال حاضر عمده بخش هاي دفتر آثارشان را در اين کتابخوان ارائه مي کنند اما اگر اثري مورد غفلت قرار گرفته باشد، قابل ارائه است. همچنين در حال حاضر بيش از 40 مؤسسه و مرکز ديني از جمله جامعه المصطفي العالميه، مجمع جهاني اهل بيت(ع)، دانشگاه علوم قرآن و حديث، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، مؤسسه کوثر ترکيه و... آثار خودشان را از طريق کتابخوان همراه پژوهان در اختيار مصرف کنندگان قرار مي دهند.

کار دومي که در فضاي مجازي انجام شد و کار بسيار مهمي است، بهره برداري از فاز اول پرتال قرآن کريم بود و از طريق اين درگاه با مراجعات فراواني از سوي قرآن پژوهان رو به رو هستيم که مي‌توانند مباحث قرآني را به شکل تخصصي دنبال کنند.

فعاليت سومي که از طريق فضاي مجازي ارتقا پيدا کرد و بروزرساني شد و در شکل و شمايل جديدي در اختيار مصرف کنندگان قرار گرفت، پايگاه مديريت اطلاعات علوم اسلامي بود که در اين پايگاه، اصطلاح نامه 10 رشته از رشته هاي علوم اسلامي ارائه شده و شبکه اصطلاح نامه و نمودارهاي هوشمندي که سيستم طراحي مي کند و در اختيار پژوهشگران قرار مي دهد، در اين پايگاه قابل دريافت است. در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي تاکنون حدود 460 هزار اصطلاح توليد و ساماندهي شده که بيش از 300 هزار اصطلاح آن به شکل شبکه اي و نظام مند از طريق اين پايگاه در اختيار متخصصان رشته هاي علوم انساني از سراسر دنيا قرار دارد. يکي از کارهايي که در رابطه با اين پايگاه انجام شد، اين بود که به کتابخوان همراه پژوهان متصل شده است و شخصي که با مراجعه به کتابخوان همراه پژوهان مقاله يا کتاب و يا هر متني را مطالعه مي کند، اگر با اصطلاحي مواجه شد، مي تواند به شکل آنلاين به پايگاه مديريت اطلاعات علوم اسلامي متصل شود و آن اصطلاح را در متون اسلامي رديابي کند و متن را مشاهده کرده و توضيحاتي را در رابطه با آن اصطلاح ببيند.

يکي از کارهايي که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي انجام مي دهيم و جزء ويژگي هاي پژوهشگاه مي باشد، اين است که از همه نيروهايمان برنامه سال مي خواهيم، يعني حتي يک کاردان و متصدي دفتر پژوهشگاه بايد برنامه سال بدهد، اين برنامه ها در پژوهشکده ها، ادارات و مراکز، تجميع و برنامه پژوهشکده و اداره تدوين مي شود، سپس در سطح کلان، طرح و برنامه پژوهشگاه اينها را تجميع مي کند و برنامه سال پژوهشگاه تدوين خواهد شد و اين غير از برنامه سالانه اي است که با مرکز برنامه ريزي و نظارت راهبردي دفتر تبليغات اسلامي مي بنديم چرا که برنامه اي که با اين مرکز بسته مي شود، برنامه اي است که آنها بابتش بودجه را اختصاص مي دهند. از سال 94 اين طرح را اجرا کرديم و گفتيم براي اين که بتوانيم هم براي تحقق اهداف پژوهشگاه برنامه‌ريزي مناسبي داشته باشيم و هم اين که موقع پرکردن فرم هاي ارزشيابي کارکنان يک مستندي داشته باشيم و بر اساس برنامه اي باشد، برنامه از خود فرد و با امضاي مدير او دريافت مي شود و ارزشيابي فرد بدون اختلاف نظر اتفاق مي افتد. غير از گزارش ساليانه، برنامه ساليانه داريم و اين برنامه پايه اي براي ارزيابي ادارات، پژوهشکده ها و مراکز پژوهشگاه در هفته پژوهش مي شود.

ما به حيث معاونت پژوهشي دفتر، با توجه به توصيه هاي رييس محترم دفتر تبليغات اسلامي يک کاري کرديم که کل پژوهش در دفتر ديده شود و ساماندهي، نظارت و ارزشيابي شود و برنامه اي به صورت ثابت براي هفته پژوهش طراحي شد و در سه سالي که برگزار شده، رو به پيشرفت بوده است و امسال نيز برگزار خواهد شد و در هفته پژوهش، تمامي بخش هاي پژوهشي دفتر را ارزيابي مي کنيم و از افراد ممتاز تجليل به عمل خواهد آمد.

افتخارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي

در سال 1396 در همايش «کتاب سال حوزه» به لحاظ عدد، هفت مورد از آثار پژوهشگاه جزو آثاري بود که برگزيده يا شايسته تقدير و تحسين شناخته شد و هم نشر پژوهشگاه ممتاز شناخته شد و تنها مجموعه پژوهشي در داخل کشور که در همايش کتاب سال حوزه رتبه کسب کرد، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي بود و مجموعه ديگر، عتبه عباسيه از کشور عراق بود که رتبه کسب کرد.

همچنين به لحاظ سوابق و در طي سال هاي گذشته تاکنون 6 اثر پژوهشگاه در جشنواره بين‌المللي فارابي و 15 اثر در همايش کتاب سال جمهوري اسلامي برگزيده شدند و بيش از  200 اثر اين مرکز پژوهشي در جشنواره‌هاي مختلف از جمله کتاب سال حوزه، کنگره دين‌پژوهان کشور، کتاب فصل جمهوري اسلامي، کتاب سال دانشجويي و... برگزيده شده است.

* چشم انداز فعاليت هاي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي براي آينده چيست؟

يکي از کارهايي که در سال هاي اخير و در سال 97 انجام داده ايم، اين است که اولويت هايي را مشخص کرده و به پژوهشکده ها و ديگر بخش هاي پژوهشگاه گفته مي شود که مد نظر داشته باشند؛ يکي از کارهايي که پيرو آنچه که در دفتر اتفاق افتاده و ما هم خود را نسبت به آن موظف ديديم و مي بينيم، اين بود که دوستان به فعاليت هاي قطبي اولويت دهند و با توجه به فعاليت‌هاي قطبي که در پژوهشگاه داريم، مشابه سال 96 در سال 97 به نتيجه رساندن فعاليت هاي قطبي اولويت داشته باشد.

گرفتن خروجي هاي مختلف از هر پروژه علمي

کار ديگري که در دستور قرار داديم، اين بود که برنامه ريزي کنيم تا از پروژه هايي که انجام مي شود، بتوانيم خروجي هاي مختلفي بگيريم، البته اين کار در سال 96 هم مد نظر بود؛ به اين منظور که اگر کاري را اعضاي هيئت علمي پژوهشگاه انجام مي دهند و در قالب کتاب 200 صفحه اي منتشر مي شود، از ابتداي برنامه ريزي آن، غير از اين کتاب چه خروجي هاي ديگري را مي توانيم از اين اثر داشته باشيم، مثلا مي توانيم از اين کتاب دو سه مقاله استخراج و در مجلات منتشر کنيم و يا اين که از اين کتاب، 50 صفحه مطلب استخراج کنيم که براي مبلغان مناسب باشد و آن را هم انجام دهيم و يا اين که از اثر توليد شده توسط عضو هيئت علمي پژوهشگاه يکي دو کارگاه يا کارگاه هايي براي مخاطبان خاصي برگزار و کارگاه ها را پيگيري کنيم و توسط عوامل ذيربط برگزار شود يا ممکن است که در قالب يک کرسي قابل ارائه باشد که اين کار را هم انجام دهيم؛ اصطلاحاً مي گوييم که يک بسته خروجي به جاي يک خروجي تعريف کنيم، اگر تنها به صورت کتاب منتشر شود، ممکن است که تيراژ 500 يا 1000 نسخه باشد و يا گاهي اوقات به چاپ هاي بعدي هم برسد، مجموعاً 5000 نسخه شود که بُرد اين کار خيلي محدود است اما اگر اين کتاب در قالب يک بسته خروجي تعريف شود، مي توان ضريب نفوذ و تأثير آن را گسترش دهيم و اميدوار باشيم از توليداتي که داريم، استفاده و بهره بيشتري برده شود.

از وقتي که فعاليت هاي قطبي در دفتر رونق گرفته، اهميت اين کار بيشتر هم شده است چرا که پروژه ها ناظر به يک مسأله انجام مي‌شود؛ البته در گذشته هم ناظر به حل مسأله بود اما با شکل سامان يافته تر و آگاهانه تري انجام مي شود و تمام دفتر در اين فضا کار خود را انجام مي دهد. وقتي که در قالب بسته خروجي تعريف مي کنيم، توفيق ما در حل مسأله بيشتر مي شود.

پيش بيني مي شود که در سال جاري، 159 پروژه جديد قطبي و 25 پروژه غيرقطبي در پژوهشگاه شروع شود؛ همچنين تا پايان امسال 131 کتاب روانه بازار نشر شود. تلاش مي شود که در سال 97، 151 مقاله علمي ـ پژوهشي، 41 مقاله علمي ـ ترويجي، 6 مقاله علمي ـ مروري، 33 مقاله علمي ـ تخصصي، 63 مقاله دائره المعارفي، 40 مقاله در مجموعه مقالات، 59 مقاله در همايش ها، 76 چکيده مقاله در همايش، 6 مقاله ISI و 128 مقاله ISC ارائه شود.

علاوه بر موارد فوق الذکر، پيش بيني مي شود که امسال 107 نشست علمي ذيل پروژه ها، 38 کارگاه علمي ـ پژوهشي، 32 نشست نقد کتاب، 18 همايش، 65 کرسي ترويجي(عرضه و نقد ايده علمي و مناظره)، 34 کرسي تخصصي(نوآوري، نظريه پردازي و نقد)، 60 نشست علمي، 335 جلسه شوراي علمي گروه، 163 جلسه شوراي پژوهشي توسط پژوهشکده ها و مراکز و 172 جلسه هيأت رئيسه توسط پژوهشکده ها و مراکز برگزار شود. همچنين تا پايان سال جاري 35 تفاهم نامه انعقاد خواهد شد.

* تعامل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي با قطب‌هاي فکري و فرهنگي چگونه است؟ بحث «مسأله محوري» در اين پژوهشگاه چگونه دنبال مي شود؟

رسالت پژوهشگاه طبق آنچه که در اساسنامه آن آمده، در دو محور توانمندسازي علوم اسلامي و اسلامي سازي علوم انساني تعريف شده است؛ به تعبير ديگر مي توان گفت که اين ها يک هدف است که در دو عبارت بيان مي شود و آن «اسلامي سازي علوم انساني از طريق توانمندسازي علوم اسلامي» است. مثلا اگر مطالعات سياسي اسلامي را به شکل روشمند، منظم، منطقي و جامع ارائه کنيم، به صورت طبيعي در علوم سياسي تأثير مي گذارد و به سمت اسلامي شدن حرکت مي‌کند اما اگر مطالعات سياسي اسلامي را انجام ندهيم يا ضعيف و در حاشيه باشد و فقط گفته شود که بايد اسلامي باشد، چنين اتفاقي نمي افتد.

با توجه به اين رسالت پژوهشگاه و هم ضلع فرهنگي که پژوهشگاه از ابتدا داشت، يعني نام پژوهشگاه را پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي گذاشتند، دو بخش علوم اسلامي و فرهنگ اسلامي را پوشش مي داد. بخش علوم اسلامي که اسلامي سازي علوم انساني از طريق توانمندسازي علوم اسلامي است اما بخش فرهنگ اسلامي را مي‌خواهيم از طريق درگير شدن با مسائل جامعه و کمک به حل اين مسائل تحقق ببخشيم. کاري که قطب هاي فکري فرهنگي دفتر تبليغات اسلامي انجام مي دهد، همين دو بخش را دارد؛ بر اين اساس بيشترين، عميق‌ترين و گسترده‌ترين ارتباط را در مجموعه دفتر با مسائلي که در قطب ها مطرح شد، از سوي پژوهشگاه صورت گرفت؛ يعني از همان آغازي که بحث قطب ها مطرح شد، پژوهشگاه موفق شد که اين ارتباط را برقرار کند و تجلي آن در تعداد فعاليت هاي قطبي است که در پژوهشگاه انجام مي شود که به لحاظ آماري، پروژه هاي قطبي پژوهشگاه از پروژه هاي غير قطبي آن بيشتر است. تمامي گروه ها، پژوهشکده ها و مراکز پژوهشگاه با قطب ها مرتبط شدند و هر کدام با ميزهايي که متناسب با مسائل آن ها است، ارتباط دارند و جهش خوبي در فعاليت ها داشته ايم و سعي و اهتمام ما اين است که گسترش پيدا کند. بايد وقت بگذاريم که اين فعاليت ها به نتيجه برسد و مورد بهره برداري قرار بگيرد. از پروژه‌هاي قطبي که داشتيم، تاکنون 31 پروژه به اتمام رسيده و پرونده آن بسته شده است اما گمان مي کنم امسال سال خوبي را به لحاظ پروژه هايي که به اتمام مي رسد، خواهيم داشت. پيش بيني ما اين است که در سال 1397 يک جهشي در به بهره برداري رساندن پروژه هاي قطبي خواهيم داشت.

* در پايان اگر نکته اي باقي مانده بفرماييد.

در دفتر تبليغات اسلامي از جمله در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي اين روحيه وجود داشته که دفتر يک سازماني است که کارهاي زيادي انجام مي دهد اما يا گزارش نمي دهد يا کم مي دهد لذا در اين بخش ها ضعيف هستيم و کارهايي را که انجام داده ايم و افتخاراتي را که کسب کرده ايم، موقع ارائه در ذهنمان نيست تا گزارش دهيم. ان شاءالله تلاش هاي شما سبب شود که تا حدودي اين فعاليت ها مطرح شود و اميدواريم در دفتر کمک شود تا روابط عمومي تقويت و دوستان بتوانند با امکانات حداقلي فعاليت هاي بسيار زياد دفتر را مطرح کنند.