به گزارش روابط عمومي دفتر تبليغات اسلامي حوزه علمیه قم، حجت الاسلام والمسلمين مجتبي الهي خراساني در هفتمين دوره کارگاه «فقه پژوهي» با عنوان «مشق اجتهاد» از مصوبات ميز توسعه و توانمند سازي علوم اسلامي که در مرکز تخصصي آخوند خراساني برگزار شد، به تبيين مبحث «عوامل مؤثر بر فقه پژوهي» پرداخت و عوامل مؤثر در فقه و فقه پژوهي را برشمرد و گفت: در آفاق فقه پژوهي سه عامل گستره شريعت، گستره شئون و نيازهاي انسان بر گستره علم فقه مؤثر است.
وي گفت: در گستره شريعت علاوه بر قلمرو شريعت(حداقلي يا حداکثري دانستن شريعت) و قلمرو زماني آن، لايه‌هاي شريعت نيز دخيل است. منظور از لايه‌هاي شريعت تک گزاره (موارد جزئي) يا توصيه‌اي(رهنمون‌هاي کلي) بودن شريعت است که اگر فقط دين را در قالب گزاره‌ها محدود کنيم، فقه ديگر نمي‌تواند به‌عنوان علمي مدرن مطرح باشد.
عضو هيئت علمي مرکز تخصصي آخوند خراساني تصريح کرد: مکتب، نظامي فکري است و از فکر فراتر نمي‌رود لکن سيستم، علاوه بر فکر، مقررات جاري، فرهنگ، سبک زندگي و نهاده‌ها را نيز شامل مي‌شود. نظام فکري امري ثابت است و قابل تغيير نيست ولي فراتر از مکتب که مقررات و نهادها را نيز در بر مي گيرد، بسته به زمان و مکان قابل تغيير است.
وي گفت: گستره شئون و نيازهاي انسان که همان مقررات و فرهنگ‌ها و نهادها را شامل مي‌شود، نياز به ديگر علوم و علوم بين‌رشته‌اي را نيز ضروري مي‌سازد، گرچه از طرفي ديگر به‌عنوان فقه پژوه مي‌بايد افراط و تفريط در تأثير القائات ديگران را کنار گذاشت.
حجت الاسلام و المسلمين مجتبي الهي خراساني گفت: سه عنصر مباني، اصول و روش‌ها؛ منابع انساني؛ و نظرات و نظريه‌ها در امکان‌سنجي پژوهش در عرصه موردنظر مؤثر است. مباني، اصول و روش‌ها مي‌بايد در هر پژوهشي قبل از آغاز معين شود و اگر معين نيست، ابتدا بايد آن‌ها را مورد پژوهش قرارداد. بدون مباني، اصول و روش‌ها، تحقيق علمي نخواهد بود. در کنار آن بايد به منابع انساني پژوهش و همچنين نظرات و نظريه‌ها در محل بحث نظر بيافکنيم.
وي گفت: براي پيشروي به موضوع‌هاي جديد سه‌راه داريم: اول اينکه از خارج به موضوعات مورد نياز بپردازيم که بسياري از موضوعات جديد با اين روش آغاز مي‌شوند. در شهرسازي، جامعه‌شناسي، روان‌شناسي، زيست‌محيطي، آباداني و توسعه و... بدان جهت که اصول و مباني و روش‌ها معين نيست، بايستي تک‌تک مسائل را مورد آزمون و خطا قرار داد و به‌پيش رفت.
رئيس ميز توسعه و توانمند سازي علوم اسلامي دفتر تبليغات اسلامي گفت: راه دوم نظام مسائل است؛ يعني از دانش‌هاي ديگر بهره برده و در مسئله مورد بحث وارد تحقيق مي‌شويم. راه سوم اما استفاده از نقشه راه علم است که در مجموعه‌ها بيشتر به کار رفته و از مراحل مفاهيم و مسائل، نمايه زني، طبقه‌بندي، دستيابي به تک گزاره‌ها و دستيابي به نظريه تشکيل شده است.