جناب آقای دکتر سید عباس صالحی در نشست شورای راهبردی مدیران دفتر تبلیغات اسلامی در سخنانی تصریح کرد: دفتر در مسیر حیات خود 3 دوره عمده و 3 نقطه عطف اصلی را مشاهده میکند که مشروح آن در ذیل بیان میگردد:
دوره اول از ابتدای تاسیس تا سال 1373
دوره اول دوره تولد و رشد و نمو ابتدایی دفتر بوده است. در این دوره دفتر بنا به نیازهای موجود آن روز، فعالیتهایی را در حوزه آموزشهای سیاسی، تبلیغی و هنری تعریف کرده بود و از سویی درعرصه تبلیغ مکتوب هم به انتشار نشریاتی همچون حوزه، سلام بچهها و ... و اعزام مبلغین به جبههها و مناطق محروم اقدام مینمود. به عبارتی در آن دوره دفتر یک کنشگر فعال سیاسی هم بود که در عرصههای سیاسی، نقشآفرینی تناسب با ظرفیت خود را داشت. برجستهترین نقاط قوت دفتر در این دوره ویژگی نیاز محوری بود. عمده فعالیتهای دفتر، خاستگاهی در یک نیاز مشخص داشتند. حضور نیروهای انسانی با انگیزههای انقلابی و ارزشی دیگر نقطه قوت این دوره بود. لیکن در همین دوره دو دغدغه جدی نیز وجود داشت که در دورههای بعد به دنبال حل آن نیز بود:
1. نیازهای متفاوت، ساختار گروهها، واحدها و فعالیتهای دفتر به صورت ساختاری اتمی تبدیل کرده بود و سبب گشته بود ساختار، حالتی مکانیکی و غیر ارگانیک داشته باشد.
2. فعالیتهای معطوف به حل نیاز، تا حدی بر اساس سلایق شخصی شکل گرفته بود که در جمع خبرگان چکش نخورده بود و مورد مورد مداقه ویژه قرار نگرفته بود.
دوره دوم از سال 73 الی 93
یکی از اقدامات این دوره تأسیس دانشگاه باقرالعلومعلیهالسلام بود که البته در دوره قبل به صورت مؤسسه آموزش عالی و در عرصه محدودی از رشتهها فعالیت مینمود؛ لیکن با نگاه توسعهای مدیران دفتر، دانشگاه تأسیس شد. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز با توسعه مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی سابق به صورت نهادی رسمیتیافته شکل گرفت و به عنوان مرجعی قابل توجه در عرصه پژوهشهای اسلامی مورد عنایت جامعه علمی حوزوی و دانشگاه قرار گرفت.
عمده نقاط قوت این دوده عبارتند از:
1. رسمیتبخشی به بخشی از فعالیتهای دفتر
2. تکثر و تنوع فعالیتهای دفتر در عرصههای آموزشی، پژوهشی و تبلیغی
تعداد پروژههای پژوهشی تعریف شده در مراکز و پژوهشکدههای پژوهشگاه و شعب دفتر به نسبت دوره قبل، افزایش چشمگیر و غیرقابل مقایسهای داشت. همزمان نیز به تناسب ارتقا مؤسسه به دانشگاه، و حرکت دانشگاه در سطح تحصیلات تکمیلی برخی رشتههای جدید و انحصاری به دانشگاه افزوده شد. تأسیس مؤسسه حوزوی امام رضاعلیهالسلام، معصومیه و مراکز حوزوی در شعب از ثمرات این دوره میباشد. در کنار دو حوزه پژوهش و آموزش، نشریات دفتر در لایههای فرهنگ تخصصی و عمومی نیز در این دوره افزایش یافتند.
3. پشتیبانی و حمایت مالی از دفتر:
در این دوره دفتر به عنوان یک نهاد فرهنگی توانست در ردیفهای بودجهای دولت، جایگاه متناسب با مأموریت خود را باز نماید که این اعتبار و حمایت مالی نیز از عوامل توسعه و تکثر فعالیتهای دفتر گردید.
دغدغههای اصلی دوره دوم:
1. ضعف در ایجاد ارتباطات کارآمد و همافزا میان واحدها و اضلاع متعدد دفتر.
2. تأمل جدی در بازخوانی نیازسنجیها و نیازمحوریهای فعالیتهای دفتر و اثربخشی فعالیتهایی که برای حل نیاز صورت میپذیرفت.
3. پراکندگی فعالیتها و لزوم ارتباط شبکهای میان فعالیتها.
4. انگیزه نیروی انسانی: با این توضیح که خواهناخواه انگیزههای نیروی انسانی به اقتضای مسائل محیطی و اجتماعی دستخوش تغییر شده بود و روحیه کارمندی تا حدی جایگزین روحیه جهادی شده بود.
5. دغدغه ضرورت تعریف نقشه راه
مسائل، مختصات و دغدغههای دو دوره گذشته سبب شد گفتگوهایی میان اعضای هیأت امنا و نخبگان دفتر برای بهینهنمایی و تحول و تکامل دفتر متناسب با شرایط جدید صورت پذیرد. گفتگوهایی حول بیانیه مأموریت و سند چشمانداز در واقع زیرساختهای اولیه تحولات اخیر را پیریزی کرد. دفتر در بیانیه مأموریت، خود را نهادی حوزوی، انقلابی، تبلیغی و علمی و واسط فعال میان حوزه، نظام و مردم تعریف نموده است. ارزشهای ذاتی دفتر هم حول مفاهیمی چون، دانشمحوری، نوآوری، نوآمدی و نواندیشی، حضور بهنگام، اثربخشی، تضارب افکار و آزاداندیشی بیان شده است. از طرفی دفتر در ارتباط و تعامل با سه رکن حوزه، نظام و اجتماع ارزشهای تعاملی را برای خود برگزیده بود که عبارتند از:
- در ارتباط با حوزه:
1. واسط فعال با حوزه
2. تأکید بر ارزش و ویژگی روشنفکری حوزوی
- در ارتباط با نظام:
1. نظریهپردازی در مسائل مورد نیاز
2. مدلسازی و الگوپردازی
- در ارتباط با جامعه:
1. هدایتگر
2. آگاه و مطلع از نیاز مخاطبین
3. پاسخگو
4. مصونیتبخش
مجموع این ارزشها و تحلیلهای محیطی، سبب گشت دفتر نقش اساسی خود را در چشمانداز اینگونه تعریف نماید: «تأمینکننده نیازهای معرفتی و منابع انسانی عرصه فرهنگ، جهت توسعه و تعمیق دینمداری». دفتر با توجه به چشم انداز ترسیمی، وجود ظرفیت های دورنی و مزیتهای نسبی در برخی حوزهها فرصت کم نظیری فراهم نمود تا در حل نرم افزاری و دانشی مسائل و عرصه فرهنگ ورود نماید.
دوره سوم: سال 1393 به بعد
در کنار این مباحث از چالشهای جدی دفتر، انتخاب بین تمرکز بر حوزه فرهنگ عمومی یا فرهنگ تخصصی و نخبگانی بود که نهایتاً تمرکز و حضور مؤثر در عرصه فرهنگ عمومی به عنوان کلان راهبرد دفتر برگزیده شد. پس از این اتخاذ راهبرد، سؤال اساسی این بود که مسائل محوری عرصه فرهنگ کدامند؟ در گام اول بیش از 150 مسأله با مشارکت نهادهای مرتبط در سراسر کشور احصاء گردید که طی فرایندی علمی و دقیق، از میان این مسائل، 14 مسأله به عنوان مسأله محوری انتخاب شد.
عناوین مسائل محوری منتخب به شرح ذیل میباشد:
1. نامانوس بودن مردم با قرآن
2. ضعف تاسی از سیره اهل بیت (ع)
3. فراموشی امر به معروف و نهی از منکر
4. ضعف اخلاق و انضباط اجتماعی
5. انحرافات جنسی
6. تزلزل نظام خانواده
7. تقلیل مرجعیت علم و عالم در جامعه
8. عدم وجود الگو و سبک زندگی اسلامی
9. عدم وجود نشاط عمومی و تعریف آن
10. القای تردید نسبت به مشروعیت و مقبولیت نظام
11. بی هویّتی دینى و ملى
12. تفرقه و عدم انسجام ملی
13. اسراف و تجمل گرایی
14. کسب و رزق حرام
آنچه که در تدوین مسائل مورد توجه بود این نکته بود که با توجه به ماهیت مسائل، از نگاه تک بعدی و انتزاعی به مسائل پرهیز شود.
از ویژگیهای تحولات جدید میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
1. قوت و تمرکز جدی بر رویکرد مسئلهمحورانه با دو معیار توجه مستقیم به نیازهای مخاطبین و تدوین شاخص برای ارزیابی عملکرد.
2. تعاملگرایی و همگرایی اثر بخش به جای واگرایی و واگذاری
3. انعطاف گرایی سازمانی به جای تصلب سازمانی
گرچه رسمیت بخشی از نقاط قوت دفتر محسوب میباشد لیکن باید مراقب چالش های آن نیز بود. باید راهکارهای سیال و ژلهای را در کنار فرایندهای رسمی مورد توجه قرار داد و نبایستی خود را در برخی چارچوبهای خشک در نیروی انسانی، واحدها و فعالیتهای علمی و فرهنگی محصور نمود و در مقابل شایسته است از ایدههای نو و کارآمد و فرصتهای خوب برای کنش موثر نهایت استفاده را نمود.
4. ارتقای انگیزهها و نیات
جهت انگیزهها و فعالیتها بایستی به سوی جلب رضایت الهی باشد. در واقع نیروی انسانی دفتر باید بدنبال انجام عمل صالح که انتخاب میان خوب و خوبتر است باشد تا از این رهگذر برکت کار افزایش یابد.
بازنگری در وظایف و ماموریت دفتر برنامهریزی و توسعه فناوری اطلاعات و ارتقاء آن به مرکز برنامهریزی و نظارت راهبردی که در واقع پشتیبان دانشی و برنامهای و ستاد تخصصی قطبها محسوب میگردد نیز رهآورد این دوره میباشد.
الزامات موفقیت در دوران جدید:
1. اهتمام هیأت امنا و ریاست دفتر
2. اقناع نسبی سرمایه انسانی و بدنه دفتر
3. تحمل ابهام، ایهام
4. برخورد همدلانه با مسائل و مشکلات
5. پرهیز از خطر واگرایی
6. پایش مستمر فرایند
در مجموع دورههای تاریخی دفتر یک مسیر تکاملی و نه انهدامی را طی نمود و دفتر نیز از زلزلههای ساختاری محفوظ ماند. ضمنا توالی تاریخی دورهها نیز حفظ گردید.