قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی1397/5/21 يكشنبهقطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی الف) وظایف و مأموریتهای قطب با ظهور انقلاب اسلامی و به تبع آن، حضور احکام اسلامی در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و نیز با توجه به مواجههی گسترده و پیچیده با اقتضائات جامعه کنونی و علوم مربوط به آن، استفاده از تمامی ظرفیتهای حوزه علمیه بیش از پیش ضروری مینماید. در این راستا، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در دورهی جدید فعالیتها به منظور بهرهگیری بهینه از تمامی ظرفیتهای خود، اقدام به تأسیس قطبهای مسألهمحور جهت برنامهریزی و نظارت راهبردی فعالیتها نموده است. از اینرو، «قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی انسانی» با هدف کمک به ترسیم نقشه راه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه و معطوف ساختن آموزشها و پژوهشها و دیگر اقدامات عملیاتی این دفتر به عرصهی پاسخگویی به نیازهای جامعه و نظام اسلامی و تعالی آن تشکیل شده است. این قطب، برنامههای خود را در قالب بهسازی و ارتقای علوم اسلامی، بازنگری و بازسازی مستمر ساختار، مبادی و روششناسی علوم انسانی و ارتقا و تحول تعلیم و تربیت رسمی مبتنی بر مبانی و ارزشهای اسلامی تعریف کرده و اقدام به تشکیل میزهای تخصصی با عناوین «میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی»، «میز اسلامیسازی علوم انسانی» و «میز تخصصی آموزشوپرورش» نموده است. در ادامه، گزارشی از فعالیتهای میزهای مذکور ارائه میشود. ب) گزارش عملکرد میزکارهای تخصصی 1. گزارش عملکرد میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی مسأله منتخب: ضعفِ رشد و توسعة علوم اسلامی نسبت به نیازهای نظام و جامعة اسلامی، و دنیای معاصر کانون اصلی مسألهی میز، «ضعف توان» علوم اسلامی برای پاسخگویی مطلوب به نیازهای[1] متنوع نظام و جامعه اسلامی و دنیای معاصر است که تا حد زیادی «تراز کمّی و کیفی پایین علوم اسلامی» نسبت به استانداردهای متعارف ملّی و جهانی، «ناکافی بودن کمّیت و کیفیت پاسخهای آن به نیازها»، و «ضعف مرجعیت علمی و اجتماعی علوم اسلامی» در محیط ملّی و بینالمللی، نشانگر این ضعف است. اهم سیاستها و راهبردها اتخاذ رویکردهای مؤثر در حرکتهای آموزشی و پژوهشی علوم اسلامی به سوی نیازمحوری و رشد آنها، به ویژه رویکردهای کلنگر و نظامساز، بینرشتهای، مقایسهای و مقارن تأکید بر روشها و مهارتهای معطوف به تشخیص و حل مسائل و نیازها در آموزشها و پژوهشهای اسلامی اهتمام ویژه به تقویت فرهنگ نیازمحوری، آزاد اندیشی، نقد روشمند، تضارب و تفاهم علمی در محیط حوزه و علوم اسلامی، و حمایت از نخبگان و نظریهپردازان نوگرا در مسیر پاسخ به نیازها بهرهگیری از تحقیقات موجود در خصوص وضعیت، روندها، اقتضائات و تحولات آیندة علمی و اجتماعی، در ترسیم نقاط تماس و رشد بایستهی علوم اسلامی به سوی پاسخ و مدیریت نیازها تمرکز بر ظرفیت و مزایای رقابتی دفتر و نهادهای مرتبط در مصوبات، تصمیمات و اقدامات میز اهتمام به شکلگیری شبکههای همگرای اطلاعات و ارتباطات ملی و بین المللی در علوم اسلامی اهم اقدامات طراحی شده بازسازی ساختار رشتهها و مسائل علوم اسلامی تقویت و توسعهی روشها و مبانی تحقیق در علوم اسلامی توسعهی عمقی علوم اسلامی با تعمیق و تعمیم رویکرد و روش اجتهادی توسعهی عرضی علوم اسلامی با تقویت و توسعهی رویکردهای مقارن، مضاف و بینرشتهای توسعهی عمودی علوم اسلامی با تقویت و توسعهی رویکردهای اجتماعی، نظامسازی و کاربردسازی در حل مسأله طراحی نظام ارزشی تحقیق و تولید علمی در جامعة علوم اسلامی آموزش روشها و مهارتهای تحقیق و حل مسأله نگرشسازی و آموزش دانش و مهارت ارتباط علمی و درک نیازهای جدید بازطراحی فرآیند تحقیق و تربیت محقق در علوم اسلامی مدلسازی و نمونهسازی آموزشهای کارآمد و نیازمحور در علوم اسلامی آموزش و ترویج فناوریهای آموزشی و پژوهشی در عرصة علوم اسلامی شبکهسازی هدفمند اطلاعات و ارتباطات علوم اسلامی فرآوری تحقیقات ناظر به تحلیل محیط درونی و بیرونی علوم اسلامی 2. گزارش عملکرد میز اسلامیسازی علوم انسانی مسأله منتخب: ضعف گفتمان انتقادی و رویکرد اسلامی در ساحتهای معرفتی و فرهنگی علوم انسانی عدم توسعه گفتمان انتقادی نسبت به علوم انسانی سکولار در نهادهای علمی و مراکز حوزوی کشور و فقدان رویکرد اسلامی در علوم انسانی موجود موجبات ناهماهنگی این علوم با لایههای فرهنگی و تمدنی بومی و دینی جامعه ایران اسلامی را فراهم نموده است. از سویی دیگر، حرکت عظیم و مهم تمدنسازی اسلامی متوقف و مبتنی بر تولید علوم انسانی اسلامی است. بر این اساس، اهمیت ایجاد فضای گفتمانی انتقادی به علوم انسانی مدرن در مراکز علمی، پژوهشی و دانشگاهی از منظر سلبی و تلاش برای فعال کردن ظرفیتهای حوزه علمیه در راستای تولید علوم انسانی از منظر ایجابی در دستور کار این میز قرار گرفته است. محورهای اصلی انتخاب مسأله به شرح ذیل میباشد: شیوع و ترویج گستردهی علوم انسانی غربی اومانیستی و عدم دستیابی به جایگاه شایسته در علوم انسانی عدم محوریت یافتن نظریهپردازان علوم انسانی اسلامی و ضعف در بسط اندیشههای آنان عدم تناسب کافی ساختارهای موجود جهت دستیابی به علوم انسانی اسلامی ضعف در فرهنگسازی و گفتمانسازی علوم انسانی اسلامی اهم سیاستها و راهبردها اتخاذ رویکردِ تعامل علمی در علوم انسانی در داخل و خارج کشور با تأکید بر نگرشهای انتقادی نسبت به جریان فرهنگی ـ معرفتی مورد حمایت غرب التزام به فعالسازی حوزه علمیه در سیاستگذاری و دیگر اقدامات لازم جهت تحول علوم انسانی پایبندی به آزاداندیشی، نظریهپردازی و خلاقیت علمی در راستای تحول علوم انسانی بهرهگیری حداکثری از نظریهپردازان علوم انسانی اسلامی، جهت تولید معرفت، تربیت نیروهای مستعد و شبکهسازی علمی اهتمام به فعالسازی ظرفیتهای نهادی جدید متناسب با اقتضائات حل مسأله میز تأکید بر بسترسازی فرهنگی جهت گرایش نخبگان به علوم انسانی اسلامی و اصلاح فرهنگ عمومی نسبت به کارآمدی آن تمرکز بر تکمیل زنجیرهی اسلامیسازی یکی از علوم انسانی از مبانی تا کاربرد جهت ایجاد گفتمان و اثبات کارآمدی اهم اقدامات الف) اقدامات انجام شده تدوین سند تحول در علوم انسانی: پیشنویس آن در میز اسلامیسازی علوم انسانی تهیه شده است. برگزاری طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی: این طرح در مقیاس ملی در سالهای 94 و 95 برگزار شده و ادامه دارد. ب) اهم اقدامات طراحی شده تدوین 14 کلانبرنامه متناسب با اولویتهای تائید شده ذیل پنج محور اصلی که عبارتاند از: برنامههای ناظر به تحلیل محیطی و مدیریت تحول: سیاستپژوهی تحول علوم انسانی با تأکید بر نقش حوزه علمیه سیاستگذاری موضوعی ناظر به مسائل علوم انسانی برنامههای ناظر به مبانی و نظریه علوم انسانی اسلامی زمینهسازی جهت تدوین علوم انسانی اسلامی مطالعه و پژوهش در حوزههای اولویتدار مبانی علوم انسانی اسلامی مطالعات و پژوهشهای تطبیقی در علوم انسانی، مبانی هنر و فلسفههای علوم پایه تأسیس رشتههای علوم انسانی برنامههای ناظر به تعامل و مواجهه با علوم انسانی موجود ترجمه تحلیلی انتقادی علوم انسانی تعامل علمی بینالمللی با رویکردهای انتقادی و اسلامی مطالعات و پژوهشهای انتقادی در علوم انسانی برنامههای ناظر به کاربردیسازی کاربردی سازی علوم انسانی اسلامی ایجاد ساختارهای لازم جهت کاربردیسازی علوم انسانی اسلامی برنامههای ناظر به فرهنگسازی و گفتمان سازی دورههای آموزشی ـ تربیتی، نخبهپروری و گفتمانسازی نسبت به علوم انسانی انتقادی و علوم انسانی اسلامی برگزاری کرسیهای نظریهپردازی و نقد و مناظره، همایشها و نشستهای علمی پژوهشی و ترویجی با رویکرد تحولی فعالیت رسانهای در راستای بسط گفتمان علوم انسانی اسلامی و نگرش انتقادی. 3. گزارش عملکرد میز آموزش و پرورش مسأله منتخب: ضعف حضور بایسته مبانی و معیارهای اسلامی در ارکان و اجزاء نظام آموزش و پرورش رسمی (ساختار، برنامه و محتوای درسی، منابع انسانی) آموزش و پرورش کنونی یکی از مهمترین پدیدههای برآمده از علوم انسانی مدرن محسوب میشود. میز آموزش و پرورش با هدف تحول در این پدیدهی مدرن، کار خود را با رویکرد بهرهگیری حداکثری علمی و عملی از ظرفیتهای علوم انسانیـ اسلامی خصوصاً بهرهگیری و توانمندسازی ظرفیتهای حوزه علمیه در این راستا شروع نمود. در ابتدا با برگزاری جلسات متعدد با اساتید صاحبنظر در این موضوع اصلیترین و راهبردیترین محورهای بنیادین و تأثیرگذار آموزش و پرورش در چهار محور ذیل شناسایی و توسط اعضای میز به تصویب رسید. عدم کارآمدی لازم در نیروی انسانی آموزش و پرورش معطوف به حوزه تربیت دینی عدم حضور بایستهی مبانی تعلیم و تربیت اسلامی در برنامهی درسی و محتوای آموزشی و پرورشی کاستیهای ساختاری ـ نهادی در آموزش و پرورش، بهخصوص در شاکله مدرسه عدم ارتباط ساختاری و ارگانیک میان حوزههای علمیه و نظام آموزش و پرورش و عدم تدارک شرایط و لوازم این تعامل اهم سیاستها و راهبردها التزام به نقشآفرینی حوزه علمیه در برنامههای تعلیم و تربیت آموزش و پرورش، با افزایش ظرفیتهای نخبگانی و بهرهگیری از آنها در سطوح راهبردی و کاربردی تأکید بر نظریهورزی و نظریهپردازی جهت دستیابی به الگوهای نظری و عملی برنامه و محتوای درسی نظام آموزش و پرورش بر اساس معارف اسلامی توجه ویژه طرحها و برنامهها به نظام تربیت معلم بر اساس مبانی اسلامی التزام به تأمین و تولید برنامه و محتوای درسی بر اساس دلالتیابی از نظریههای شاخص علم دینی بهویژه در دروس مرتبط با علوم انسانی اسلامی توجه به توانمندسازی نیروهای مؤثر در آموزش و پرورش از طریق دورههای ویژهی نخبهپروری بهرهگیری از ظرفیتهای اسناد تحولی آموزش و پرورش و تلاش در جهت تکمیل و توسعهی آنها توجه به شناسایی، تقویت و توسعه ساختارها و نهادهای موفق آموزشی با تأکید بر الگوی مدرسه اسلامی اهم اقدامات طراحی شده تشکیل کمیتههای تخصصی به شرح زیر: کمیته مطالعات بنیادی و نظری کمیته نیروی انسانی و تربیت معلم کمیته برنامه و محتوای درسی کمیته ساختار و مدرسه [1]. توصیف مختصر نیازها به شرح ذیل میباشد: نیازهای دنیای معاصر: نیازهای عمومی مورد تقاضا بر اساس اقتضائات زیستی بشریت در عصر حاضر؛ نیازهای جامعه اسلامی: نیازهای مورد تقاضا جهت تحقق جامعة مبتنی بر آرمانها و موازین اسلامی در سطح ایران و سایر کشورهای اسلامی؛ نیازهای نظام اسلامی: نیازهای مورد تقاضا برای هندسهی اسلامیِ ادارهی کشور که در حکومت و دولت عینیت مییابد. جغرافیای ضعف رشد و توسعة علوم اسلامی: منظور محیط ملی، جهان اسلام و محیط بینالمللی علوم اسلامی است.